Skóra jest największym narządem naszego ciała. Jej powierzchnia u dorosłego człowieka wynosi ok. 2 m2, a średni ciężar to ok. 4 kg.
Przeciętna masa skóry, wraz z tkanką podskórną, wynosi aż 18-20 kg. Grubość skóry nie jest jednakowa, waha się od 0,5 do 4mm, przy czym najbardziej zmienia się grubość naskórka, który jest najgrubszy na stopach i dłoniach (do 80µm), a najcieńszy na brzuchu
(6-36µm).
Skóra wykazuje swoisty rysunek, tzw. poletkowanie, polegające na krzyżowaniu się i przeplataniu bruzd linijnych, które odpowiadają brodawkom skórnym. Rysunek ten jest charakterystyczny dla każdego człowieka, zwłaszcza na opuszkach palców (daktyloskopia).
Większe fałdy i bruzdy są zazwyczaj związane ze skurczem i rozkurczem mięśni, początkowo mają charakter czynnościowy, ale z biegiem czasu przybierają charakter stały. Wówczas tworzą tzw. zmarszczki mimiczne.
Barwa skóry zależy od grubości naskórka, unaczynienia i zawartości barwnika skórnego. U ludzi rasy białej skóra jest zazwyczaj jaśniejsza u kobiet, niż u mężczyzn, a w dzieciństwie jaśniejsza, niż w wieku dojrzałym.
Skóra jako organ zbudowana jest z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej;
pełni rozmaite funkcje:
1) Bierne
• Ochrona przed zimnem, ciepłem, promieniowaniem
• Ochrona przed uciskiem, uderzeniem, tarciem
• Ochrona przed działaniem substancji chemicznych (skóra ma pH lekko kwaśne)
• Ochrona przed drobnoustrojami (bakterie, wirusy, grzyby) (przez to, że się złuszcza i odnawia)
2) Czynne
• Zwalczanie drobnoustrojów chorobotwórczych w skórze (fagocyty, układ immunologiczny)
• Termoregulacja (wydzielanie potu, układ naczyniowy i nerwowy
• Odbieranie bodźców z otoczenia (ból, dotyk, temperatura)
• Rozpoznawanie alergenów (komórki Langerhansa, znajdują się w naskórku i skórze właściwej)
• Produkcja witaminy D w keratynocytach warstwy rozrodczej
• Produkcja barwnika – melaniny (w melanocytach).
Skóra człowieka w znaczącym stopniu różni się od skóry innych ssaków.
Cechy charakterystyczne naszej skóry to:
• Skąpe owłosienie
• Rozwój gruczołów potowych epokrynowych
• Tendencja do zaniku gruczołów apokrynowych
• Dobrze rozwinięta i bogata sieć naczyniowa
• Sprawny mechanizm termoregulacji.
Cechą wspólną skóry wszystkich ssaków jest proces ciągłego rogowacenia komórek naskórka.
Na indywidualne różnice w budowie skóry wpływ ma szereg czynników, wśród których wyróżniamy:
• Właściwości osobnicze
• Rasa
• Czynniki genetyczne
• Hormony
• Warunki środowiskowe – klimat, czy ekspozycja na promieniowanie słoneczne
• Wykonywany zawód
• Stopień rozwoju mięśni i ścięgien oraz ich czynność.
Z anatomicznego punktu widzenia skórę różnicujemy na 2 typy:
• Skóra głowy, kończyn i tułowia- charakterystyczna jest dla niej 3 warstwowa budowa, obfite unaczynienie oraz znaczna przesuwalność
• Skóra dłoni i podeszew – charakterystyczny jest brak tkanki podskórnej oraz praktycznie nieprzesuwalność względem tkanek głębiej położonych, brak gruczołów łojowych, brak włosów, znaczne zgrubienie warstwy rogowej naskórka.
NASKÓREK
Naskórek ma pochodzenie ektodermalne, jest zbudowany z keratynocytów i składa się z szeregu warstw.
WARSTWA PODSTAWNA
– najniżej położona, nazywana jest także rozrodczą ze względu na fakt, że w jej obrębię dochodzi do mitotycznych podziałów i namnażania się keratynocytów. W tej warstwie stwierdza się obecność prekursorów keratyny – tonofibryli i cytokeratyn. Keratyna jest ostatecznym produktem metabolizmu naskórka. Warstwa podstawna to miejsce lokalizacji komórek Langerhansa – makrofagów pochodzenia szpikowego, które reprezentują antygeny limfocytom T. Oprócz tego w warstwie podstawnej znajdziemy także komórki Merkla – upostaciowione zakończenia nerwowe, odpowiedzialne za czucie dotyku. W warstwie tej obecne są również melanocyty – komórki pochodzące z grzebienia nerwowego i syntetyzujące melaninę.
WARSTWA KOLCZYSTA
– to kilka rzędów wielobocznych komórek, pomiędzy którymi znajdują się przestrzenie wypełnione desmogleiną.
WARSTWA ZIARNISTA
– składa się z wrzecionowatych komórek ułożonych w kilka warstw. Jądra tych komórek wypełnione są ziarnistościami keratohialiny,
a ziarna te to ważny produkt pośredni w procesie wytwarzania keratyny.
WARSTWA ROGOWA
– martwa strefa, składającą się z komórek, które w dolnych warstwach przylegają do siebie, natomiast na powierzchni są luźno ułożone
i ulegają złuszczaniu (stała odnowa naskórka).
Naskórek jest nieunaczyniony, jego odżywianie jest możliwe dzięki obecności sieci naczyń w warstwie brodawkowatej skóry właściwej.
Naskórek i skóra właściwa są razem umocowane przez bardzo skomplikowaną strukturę nazwaną granicą skórno-naskórkową. Składa się ona zarówno z elementów pochodzących z keratynocytów, jak i fibroblastów.
SKÓRA WŁAŚCIWA
Skóra właściwa jest pochodzenia mezodermalnego i zbudowana jest z włókien tkanki łącznej, zawiera zakończenia nerwowe (ciałka Vatera-Pucciniego – czucie ucisku; ciałka Krausego – czucie zimna; ciałka Ruffiniego – czucie ciepła; ciałka Meissnera – czucie dotyku), komórki łącznotkankowe i naczynia krwionośne, jest stosunkowo spoista, wynika to z obecności w niej dużej ilości włókien kolagenowych.
Skórę właściwą budują 2 warstwy:
• Brodawkowata – obejmuje ona brodawki skórne, zawiera liczne drobne naczynia krwionośne (splot podbrodawkowy). W brodawkach skórnych znajdują się włókna nerwowe, przewody gruczołów potowych i mieszki włosowe.
• Siateczkowata – obejmuje warstwy aż do tkanki podskórnej, różni się bardziej zbitym charakterem kolagenu. Na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej znajduje się głęboki splot naczyniowy. Warstwa ta jest bardzo uboga w naczynia włosowate.
ECM = MATRIX
Podścielisko łącznotkankowe – macierz (matrix – przestrzeń zewnątrzkomórkowa ECM – extracellular matrix) budują 3 rodzaje włókien:
kolagenowe, retikulinowe i sprężyste.
Włókna kolagenowe zbudowane są z białka, kolagenu, i ulegają w tkane łącznej stałym przebudowom. Mogą dzięki temu zmieniać kierunek swojego przebiegu, charakteryzują się znaczą odpornością na rozciąganie. Włókna kolagenowe są głównym składnikiem budulcowym skóry, stanowiąc około 72% jej suchej masy. Cechuje je rozciągliwość i odporność na urazy mechaniczne. Od kondycji włókien zależy wygląd zewnętrzny skóry – ich kondycja pogarsza się wraz z wiekiem, a także pod wpływem czynników środowiskowych, m.in. promieniowania ultrafioletowego. Stają się kruche, co przejawia się utratą jędrności skóry i młodzieńczego wyglądu.
Włókna sprężyste (elastynowe) – swą nazwę zawdzięczają zdolności do odwracalnego rozciągania. Chronią włókna kolagenowe przed nadmiernym ich rozciągnięciem. Włókna sprężyste tworzą siatkę oplatającą włókna kolagenowe. Są bardzo rozciągliwe (do 50%), odpowiadają za rozciągliwość i sprężystość skóry. Budują je aminokwasy.
Włókna siateczkowe (retikulinowe) określane są także mianem srebrnochłonnych, obecne są m.in. w błonie podstawnej naskórka, także wokół naczyń włosowatych na granicy z tkanką podskórną. Włókna retikulinowe stanowią siatkę w warstwie brodawkowatej, właśnie w okolicy naczyń krwionośnych. Są odpowiedzialne za elastyczność skóry.
TKANKA PODSKÓRNA
W najprostszym ujęciu tkanka podskórna to zraziki tłuszczowe przedzielone zbitą tkanką łączną włóknistą. W przestrzeniach międzykomórkowych tej tkanki obecne są m.in. naczynia krwionośne, włókna nerwowe. Łączy ona skórę właściwą z głębiej położonymi tworami jak ścięgna czy kości. Wiotka budowa tej warstwy daje jej możliwość pochłaniania znacznych ilości wody.
Tłuszcz podskórny stanowi ochronną wyściółkę i jest rezerwuarem energii. Ponadto jest czynnikiem o dużym znaczeniu kosmetycznym, odpowiedzialnym zarówno za atrakcyjne krzywizny naszego ciała, jak i za szpecące fałdy. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych okolicach ciała, a w niektórych nie występuje w ogóle, np. na powiekach.
PRZYDATKI SKÓRY
Do przydatków skóry zaliczamy: włosy, paznokcie, gruczoły potowe i łojowe.
Gruczoły łojowe to gruczoły holokrynowe, produkują one łój skórny – określany mianem sebum. Większość tych gruczołów wykazuje ścisły związek z mieszkami włosowymi. Ich czynność jest wrażliwa na wpływy hormonalne.
Gruczoły potowe dzielimy na 2 rodzaje:
• Gruczoły ekrynowe występujące w całej skórze, biorą udział w termoregulacji, wydzielają pot.
• Gruczoły apokrynowe występują w okolicach płciowych, odbytu, brodawek sutkowych, powiek czy pach. Rozpoczynają one swą aktywność po okresie pokwitania.
Skóra zmienia się wraz z wiekiem
U zdrowych dzieci i osób młodych jest ona (na ogół) delikatna, cienka jakby aksamitna. U osób starszych staje się sucha i szorstka, jest to następstwem m.in. zmniejszenia wydzielania łoju skórnego oraz zgrubienia warstwy rogowej naskórka.
Skóra jest powiązana z ogólną przemianą materii ustroju. Przykładowo – ekspozycja na słońce oprócz produkcji melaniny powoduje również syntezę przeciwkrzywiczej witaminy D3.
Wiele symptomów chorobowych znajduje swoje odzwierciedlenie na powierzchni skóry, dla przykładu nadmierna suchość skóry czy problemy z gojeniem ran mogą sugerować cukrzycę, awitaminozę bądź niedobór białka, a niedokrwistość może sugerować nadmierna bladość skóry.
Grubość skóry ściśle zależy od okolicy ciała, w przypadku naskórka obserwujemy największą zmienność, gdyż jest on narażony na działanie powtarzających się w czasie określonych bodźców, może on ulec znacznemu zgrubieniu, zwłaszcza w obrębie dłoni i podeszew. Grubość tkanki podskórnej również ulega znacznym wahaniom zależnym od grubości podściółki tłuszczowej.
Skóra charakteryzuje się również (w określonym stopniu) adaptacyjną plastycznością – może się kurczyć.
Niezwykle istotną właściwością skóry jest jej układ linii napięcia. W przypadku, gdy przekłujemy skórę okrągłym narzędziem, to po wyciągnięciu go obserwujemy, że powstały otwór nie jest okrągły, ale szczelinowaty. Okazuje się, że cała skóra zachowuje się w ten sposób – szczelinki układają się w określonych kierunkach, tworząc tym samym linie rozszczepienia, które odpowiadają liniom napięcia skóry. W ogólnym ujęciu linie rozszczepienia układają się wzdłuż linii najmniejszej rozciągliwości, a pionowo do linii największej rozciągliwości. W przypadku rozcięcia skóry aż do tkanki podskórnej zgodnie z kierunkiem linii napięcia brzegi rany nie rozchodzą się, gdy rozetniemy ją w przeciwnym kierunku – brzegi rany cofają się.
Skóra jest także organem immunologicznym i to olbrzymim! Wszystko za sprawą obecności komórek Langerhansa w warstwie podstawnej naskórka. Czynniki, takie jak promieniowanie UV, czy rentgenowskie, w znacznym stopniu zmniejszają aktywność i liczbę komórek Langerhansa. Obniża to ich czujność immunologiczną i w dalszej konsekwencji może prowadzić do rozwoju nowotworów skóry.
Skóra jest łącznikiem pomiędzy wnętrzem naszego organizmu a środowiskiem zewnętrznym. Dlatego też, z powodów ochronnych, rozwinęły się szczegółowo dopracowane mechanizmy neuronalne i immunologiczne. Skóra zaopatrywana jest przez całą gamę różnorodnych nerwów, pozwalających na odczuwanie dotyku, bólu, ciepła, zimna, etc. To przecież nerwy regulują także skórny przepływ krwi i kontrolują prace gruczołów potowych.
Unikalną właściwością skóry jest świąd, zjawisko nieopisywane w stosunku do narządów wewnętrznych. Ewolucyjnie prawdopodobnie był on odpowiedzią obronną, prowokując do zdrapywania kłujących lub drążących w skórze tunele owadów.
Ochronne warstwy keratyny i lipidów łączą się, tworząc „tarczę” – „film” – pokrywę chroniącą skórę przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Komórki Langerhansa wychwytują materiał, który przedostaje się do naskórka i prezentują go układowi immunologicznemu, co pozwala na wywołanie odpowiedzi immunologicznej.
