Badania przesiewowe inaczej nazywane skriningowymi (angielska nazwa screening) to bardzo często spotykana współcześnie metoda badań strategicznych dotycząca oceny jakości i stanu zdrowia u osób, które nie odczuwają żadnych dolegliwości. Przeprowadzanie tego rodzaju badań ma pomóc w bardzo wczesnym wykrywaniu różnego rodzaju schorzeń, a tym samym przyczynić się do podjęcia działań profilaktycznych oraz zabiegowych, co jest równoznaczne z rozpoczęciem terapii na bardzo wczesnym etapie choroby. Dzięki temu w znaczący sposób zwiększa się szanse potencjalnego pacjenta na jego wyzdrowienie oraz zapobiega rozwojowi chorób, a także ich nieodwracalnym następstwom.
Badania przesiewowe mogą dotyczyć całej populacji lub tylko jej konkretnych grup stanowiący środowisko ryzyka w odniesieniu do problematyki występowania danego schorzenia. Grupami ryzyka mogą być w tym przypadku osoby pracujące w określonych warunkach, mające obciążenia genetyczne lub wykazujące skłonności do zapadalności na dany typ choroby.
Testy, którymi posługuje się medycyna w badaniach przesiewowych, to przede wszystkim profilaktyka wczesnego wykrywania cukrzycy oraz nowotworów, w tym w sposób szczególny raka piersi. W ujęciu ogólnym należy też dodać, że skrining nie stanowi badania dającego stuprocentową możliwość jednoznacznego rozpoznania. Uzyskanie na podstawie przeprowadzonych testów wyniku pozytywnego stanowi jedynie wskazanie, że konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań o charakterze diagnostycznym w ośrodkach, które specjalizują się w danym typie schorzenia.
Rodzaje i przykłady badań przesiewowych
W literaturze medycznej czytamy, że badania przesiewowe mogą być przeprowadzane w odniesieniu do wszystkich osób przynależących do danej kategorii na przykład na grupie ośmiolatków lub w względem pacjentów stanowiących tak zwaną grupę wysokiego ryzyka. Przykładem bardzo często stosowanych badań przesiewowych jest chociażby cytologia pochwy, dzięki której możliwe staje się wczesne wykrycie zmian nowotworowych u kobiet. Z kolei badania przesiewowe, określane jako alfa- fetoprotein, wykonywane u kobiet w ciąży stanowią bardzo ważny element zapobiegania wszelkim nieprawidłowościom w rozwoju dziecka znajdującego się w brzuchu matki. Innym rodzajem badań przesiewowych są próby tuberkulinowe inaczej określane jako test PPD, dzięki którym znacznie łatwiejsze staje się wczesne rozpoznawanie gruźlicy.
Wskazania do badań przesiewowych
Bardzo ważną przesłanką do tego, by wykonywać badania przesiewowe jest podejrzenie możliwości wystąpienia u pacjentów zmian nowotworowych. W tym przypadku stanowią one profilaktykę wczesnej fazy wykrywania raka, co daje możliwość szybkiego wdrożenia terapii o mniej inwazyjnym charakterze. W tym przypadku bardzo ważnymi badaniami są:
· mammografia dająca szansę szybkiego wykrycia raka piersi,
· kolonoskopia dotycząca nowotworów jelita grubego,
· cytologia stanowiąca profilaktykę raka szyjki macicy,
· badania dotyczące zapobieganiu raka prostaty określane też jako badanie przesiewowe krwi, dzięki którym łatwiejsze staje się wyznaczenie poziomu antygenów.
Przygotowanie do badania przesiewowego
W literaturze fachowej wskazuje się, że istnieje wiele rodzajów badań przesiewowych, które mają charakterystyczną dla siebie specyfikę i z tego względu każdy z pacjentów musi dostosować się do wytycznych przygotowujących do wykonania zabiegu. Na przykład, jeśli chodzi o kolonoskopię, konieczne jest bardzo dokładne wcześniejsze oczyszczenie jelit z resztek znajdującego się w nich pokarmu. Z kolei mammografia powinna być wykonywana w czasie przypadającym na pierwszą fazę cyklu miesiączkowego. Ponadto w dniu wykonania badania pacjentki nie powinny stosować żadnych kosmetyków do ciała. Z kolei w przypadku cytologii nie ma żadnych szczególnych zaleceń związanych z przygotowaniem się do jej wykonania, poza tym że pacjentka powinna zadbać o higienę miejsc intymnych.
Każde badanie przesiewowe powinno być poprzedzone konsultacjami z personelem medycznym, który powinien poinformować pacjenta, w jaki sposób należy się do niego przygotować.
Przebieg badania przesiewowego
Każde badanie przesiewowe ze względu na swoją specyfikę ma zupełnie odmienny przebieg. Jednakże istnieją pewne wytyczne, które powinny zostać zastosowane względem wszystkich badań przesiewowych, bowiem to gwarantuje poprawność ich wykonania. Pierwsze wskazanie dotyczy zasięgu badań, które powinny objąć jak największą populację z danej grupy ryzyka. Po drugie, każde badanie przesiewowe musi cechować się wysoką czułością i swoistością. Jeśli chodzi o czułość dotyczy ona stopnia, w jakim określony test przyporządkowany do badań przesiewowych jest w stanie wykryć istniejące nieprawidłowości. W literaturze medycznej z tego zakresu wskazuje się, że im wyższy stopień czułości, tym bardziej prawdopodobne staje się zwiększenie wykrywalności choroby. W przypadku swoistości jako cechy badań chodzi o umiejętność ustalania, które z osób poddanych badaniom są zdrowe.
Analiza wyników badań przesiewowych
Żaden z pacjentów nie powinien sam dokonywać interpretacji wyników swoich badań, bowiem leży to w kompetencji tylko i wyłącznie personelu medycznego. Ponadto, aby dobrze określić wynik, personel medyczny musi uwzględnić zastosowaną metodę oraz rodzaj możliwego do wystąpienia schorzenia.
